Η παραδοσιακή θεώρηση της αναπηρίας βασίζεται συχνά στο ιατρικό μοντέλο, όπου η αναπηρία νοείται ως έλλειμμα ή απόκλιση από τον «κανονικό» τρόπο λειτουργίας. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έχουν αναδυθεί προσεγγίσεις που επαναπροσδιορίζουν την αναπηρία ως πηγή γνώσης, καινοτομίας και κοινωνικού οφέλους. Στο πλαίσιο αυτό εμφανίζονται οι έννοιες Disability Gain και Deaf Gain, οι οποίες έρχονται να αναδείξουν την αξία της διαφορετικότητας και τη συμβολή των ατόμων με αναπηρία και κώφωση στη διεύρυνση της ανθρώπινης εμπειρίας.
Disability Gain
Ο όρος Disability Gain χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα οφέλη που προκύπτουν από την ύπαρξη και τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία. Η αναπηρία δεν αποτελεί μόνο πηγή προκλήσεων αλλά και φορέα καινοτομίας, καθώς οδηγεί στην ανάπτυξη νέων τρόπων πρόσβασης, επικοινωνίας και σχεδιασμού (Kleege, 2018).
Ενδεικτικά παραδείγματα περιλαμβάνουν:
- Την ανάπτυξη υποτίτλων και ακουστικών βιβλίων που πλέον ωφελούν και άτομα χωρίς αναπηρία.
- Τη δημιουργία τεχνολογιών προσβασιμότητας, όπως τα screen readers, που βελτιώνουν την εμπειρία χρήσης του διαδικτύου για όλους.
- Την ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτισμικής ποικιλομορφίας μέσω της διαφορετικής οπτικής που φέρνουν τα άτομα με αναπηρία (Garland-Thomson, 2011).
Η έννοια αυτή εντάσσεται σε μια ευρύτερη συζήτηση που αντιπαραβάλλει το ιατρικό με το κοινωνικό μοντέλο αναπηρίας, επισημαίνοντας ότι η αναπηρία δεν είναι μόνο ατομικό χαρακτηριστικό αλλά κοινωνικά κατασκευασμένη εμπειρία.
Το Deaf Gain: Αναπλαισίωση της κώφωσης
Το Deaf Gain αποτελεί μια συγκεκριμένη εκδοχή του Disability Gain και εστιάζει στην κώφωση. Εισήχθη από τους Bauman και Murray (2009, 2014) ως μια εναλλακτική στο κυρίαρχο αφήγημα της «απώλειας ακοής». Αντί για απώλεια, η κώφωση παρουσιάζεται ως κέρδος, προσφέροντας στην κοινωνία και στον πολιτισμό μοναδικές μορφές γλωσσικής, καλλιτεχνικής και κοινωνικής δημιουργικότητας.
Συγκεκριμένα, το Deaf Gain περιλαμβάνει:
- Γλωσσική ποικιλία: Οι Νοηματικές Γλώσσες διαθέτουν πλήρη γραμματική και εκφραστικότητα, προσφέροντας νέες προοπτικές στη γλωσσολογία και τη γνωσιακή επιστήμη (Sutton-Spence & Woll, 1999).
- Πολιτισμική δημιουργία: Θέατρο, ποίηση και λογοτεχνία σε Νοηματική Γλώσσα εμπλουτίζουν την παγκόσμια πολιτισμική παραγωγή (Ladd, 2003).
- Τεχνολογική και κοινωνική καινοτομία: Από την ανάπτυξη οπτικών ειδοποιήσεων μέχρι τον σχεδιασμό χώρων σύμφωνα με τις αρχές του DeafSpace, η κώφωση εμπνέει νέες μορφές προσβασιμότητας και αρχιτεκτονικής (Hansen, 2010).
- Αλληλεπίδραση με την κοινωνία: Η χρήση υποτίτλων και διερμηνείας στη Νοηματική Γλώσσα βελτιώνει την επικοινωνία όχι μόνο για τους Κωφούς αλλά και για ακούοντες (Bauman & Murray, 2014).
Η έννοια του Deaf Gain δεν μένει στη θεωρία∙ έχει αποτυπωθεί σε συγκεκριμένα περιστατικά και πρακτικές που επηρέασαν την κοινωνία και τον πολιτισμό.
Το “huddle” στο αμερικανικό ποδόσφαιρο
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η ομάδα ποδοσφαίρου του Gallaudet University, του μοναδικού τότε πανεπιστημίου για Κωφούς στις ΗΠΑ, αντιμετώπιζε ένα ιδιαίτερο πρόβλημα: οι παίκτες συνεννοούνταν μεταξύ τους στη Νοηματική Γλώσσα και οι αντίπαλοι μπορούσαν εύκολα να «διαβάσουν» τις κινήσεις τους και να προβλέψουν τα σχέδια της ομάδας. Για να προστατεύσουν τη στρατηγική τους, οι παίκτες άρχισαν να σχηματίζουν έναν κύκλο, γυρνώντας ο ένας προς τον άλλο και κρύβοντας έτσι τα χέρια τους από τα βλέμματα των αντιπάλων. Έτσι γεννήθηκε το περίφημο huddle. Σήμερα, το huddle αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του αμερικανικού ποδοσφαίρου σε όλα τα επίπεδα, χωρίς οι περισσότεροι να γνωρίζουν την προέλευσή του από την κοινότητα των Κωφών. Πρόκειται για ένα κλασικό παράδειγμα Deaf Gain: μια πρακτική που ξεκίνησε ως λύση ανάγκης για Κωφούς παίκτες, εξελίχθηκε σε καθολικό πρότυπο στρατηγικής επικοινωνίας.
Ο William “Dummy” Hoy και τα σήματα στο μπέιζμπολ
Ο William Ellsworth Hoy, γνωστός και ως “Dummy” Hoy (1862–1961), υπήρξε ένας από τους πρώτους Κωφούς επαγγελματίες παίκτες του μπέιζμπολ στις ΗΠΑ. Καθώς δεν μπορούσε να ακούσει τις φωνητικές εντολές του διαιτητή, οι προπονητές και οι συμπαίκτες του άρχισαν να χρησιμοποιούν οπτικά σήματα για να του δείχνουν αν το «strike» ή το «ball» είχε κατακυρωθεί. Με τον καιρό, τα οπτικά αυτά σήματα διαδόθηκαν και υιοθετήθηκαν από ολόκληρο το άθλημα, διευκολύνοντας όχι μόνο τους παίκτες αλλά και το κοινό που παρακολουθούσε από απόσταση. Μέχρι και σήμερα, οι διαιτητές του μπέιζμπολ χρησιμοποιούν σήματα με τα χέρια, χωρίς να είναι γνωστό σε πολλούς ότι αυτή η πρακτική ξεκίνησε χάρη σε έναν Κωφό αθλητή.
Το DeafSpace στην αρχιτεκτονική
Η έννοια του DeafSpace αναπτύχθηκε από το Gallaudet University σε συνεργασία με αρχιτέκτονες και μέλη της κοινότητας των Κωφών. Στόχος ήταν να σχεδιαστούν χώροι που να ανταποκρίνονται στις οπτικο-κινητικές ανάγκες της επικοινωνίας στη Νοηματική Γλώσσα. Στην πράξη, αυτό μεταφράζεται σε μεγάλους διαδρόμους που επιτρέπουν την οπτική επαφή δύο ή περισσότερων ατόμων, καμπύλους τοίχους που βελτιώνουν τη ροή της κίνησης, ειδικό φωτισμό που αποφεύγει τις σκιές στα πρόσωπα, και ανοιχτές αίθουσες που ενθαρρύνουν την κοινωνική συναναστροφή. Τα στοιχεία αυτά δεν ωφελούν μόνο τους Κωφούς∙ δημιουργούν πιο φιλικούς και ανθρώπινους χώρους για όλους, αναβαθμίζοντας συνολικά την εμπειρία της καθημερινής ζωής.
Υπότιτλοι και προσβασιμότητα στα μέσα
Ένα ακόμη παράδειγμα Deaf Gain είναι η χρήση υποτίτλων. Αρχικά δημιουργήθηκαν για να εξασφαλίσουν πρόσβαση στα άτομα με απώλεια ακοής, όμως γρήγορα βρήκαν εφαρμογή και σε άλλες ομάδες: μαθητές που μαθαίνουν ξένες γλώσσες, ταξιδιώτες σε χώρους όπου δεν είναι εφικτή η ακουστική κατανόηση, αλλά και οποιονδήποτε παρακολουθεί τηλεόραση σε περιβάλλον με θόρυβο. Σήμερα, οι πλατφόρμες streaming, όπως το Netflix, έχουν ενσωματώσει τους υπότιτλους ως στάνταρ επιλογή, δείχνοντας πώς μια πρακτική που ξεκίνησε για τους Κωφούς έχει εξελιχθεί σε παγκόσμιο εργαλείο εκμάθησης και ψυχαγωγίας.
Το Disability Gain και το Deaf Gain ανατρέπουν τα στερεότυπα περί αναπηρίας και κώφωσης, προσφέροντας ένα πλαίσιο που δίνει έμφαση στα οφέλη, την καινοτομία και τη συνεισφορά των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία. Η μετατόπιση αυτή μάς καλεί να δούμε την αναπηρία όχι ως έλλειμμα αλλά ως πλούτο – έναν πλούτο που εμπλουτίζει την ανθρώπινη εμπειρία και ενισχύει τη συλλογική δημιουργικότητα.
Στάθης Γιώργος
Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας
Υπ. Διδάκτωρ Ιονίου Πανεπιστημίου, τμήμα Ξένων γλωσσών, Μετάφρασης & Διερμηνείας
“Αν σου άρεσε το άρθρο, μοιράσου το!”
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Hervais-Adelman, A., Moser-Mercer, B., & Golestani, N. (2015). Brain functional plasticity associated with simultaneous interpretation training. Cortex, 67, 37-47.
- Dong, Y., & Liu, Y. (2016). Executive attention in processing of simultaneous interpreting: An fMRI study. Frontiers in Psychology, 7, 1501.
- Elmer, S. (2016). Neurocognitive aspects of simultaneous interpreting. In A. Ferreira & J. Schwieter (Eds.), Psycholinguistic and cognitive inquiries into translation and interpreting (pp. 95–118).
- Braun, M. et al. (2022). Functional connectivity in the brains of professional interpreters vs. bilinguals: Evidence from fNIRS. Brain Sciences, 12(2), 273.
- MacSweeney, M., Capek, C. M., Campbell, R., & Woll, B. (2008). The signing brain: The neurobiology of sign language. Trends in Cognitive Sciences, 12(11), 432–440.
